Geometryczne piękno w Alhambrze
Budowla jak człowiek – zgodne z wiarą arabską powinna być skromna z zewnątrz, wewnątrz natomiast skrywać piękno i bogactwo ducha.
Stojąc w kolejce do kompleksu pałacowego Nasrydów po raz pierwszy, trudno sobie wyobrazić przepych i bogactwo dekoracji wewnątrz obiektu. Budowla jak człowiek – zgodne z wiarą arabską powinna być skromna z zewnątrz, wewnątrz natomiast skrywać piękno i bogactwo ducha. Pamiętam moje pierwsze odwiedziny w zamku Alhambra, kiedy to oszołomiona ornamentalnymi dekoracjami nie mogłam się na niczym skupić. Zgodnie z planem wycieczki z przewodnikiem, w której brałam udział, podążałam tempem nieadekwatnym do jakiejkolwiek głębszej kontemplacji otaczającego mnie zbytku. Interesowała mnie wtedy bardziej historia miejsca i potężne rozmiary twierdzy oraz jej ogrodów niż wysmakowane detale zdobnicze na ścianach i sklepieniach. Dopiero za drugim razem podróżując do Granady na spokojnie, mając cały dzień do dyspozycji na zwiedzenie tego ogromnego obiektu, miałam okazję bliżej przyjrzeć się tym wspaniałym szczegółom.
Al Andaluz było rozległym terytorium muzułmańskim na Półwyspie Iberyjskim.
Miasto Granada otaczające wzgórze Alhambry nowo przybyłemu wydaje się być wybudowane specjalnie do podziwiania tego widokowego monumentu. Jednak początki tej miejscowości sięgają daleko wstecz od wybudowania tego cenionego dziś na całym świecie arabskiego pałacu. Pierwsze osiedla plemion iberyjskich powstały tutaj jeszcze przed naszą erą. Podbita przez Rzymian, przechodząc następnie pod panowanie Wizygotów, nie wyróżniła się w historii niczym szczególnym. Dopiero inwazja muzułmańska półwyspu iberyjskiego w 711 roku zmieniła jej pospolite oblicze na zawsze. Kilkadziesiąt lat później, kiedy spóźniony oddział armii muzułmańskiej z Damaszku dotarł do Cordoby w celu zdobycia łupu za udział w najeździe Półwyspu Iberyjskiego, Kalifat Kordoby zaproponował mu peryferyjne miejsce, u podnóża odległej sierry. Syryjczycy nie mając wyboru, zgodzili się, ale nie mogli sobie wyobrazić, w co przemienią swoją decyzję podjęta bez entuzjazmu w nadchodzących wiekach. Al Andaluz-rozległe terytorium muzułmańskie na Półwyspie Iberyjskim nękane było nieustającymi konfliktami wielkich rodów arabskich. Powodowały one częste zmiany we władzy w poszczególnych królestwach-taifach. W 1013 roku Granada wchodzi pod panowanie rodu berberyjskiego Zirydów i staje się niezależnym politycznie terytorium. Jest to początek jej najznamienitszego okresu, którego kulminacją jest okres 250 lat panowania dynastii Nasrydów. To właśnie ona wybudowała wspaniałą Alhambrę, a w 1492 przekazała ją w ręce odzyskujących półwysep, hiszpańskich królów katolickich Izabeli i Ferdynandowi.
Alhambra to miasto w mieście.
Wchodząc przez masywne mury do jej wnętrza, zostawia się gdzieś daleko za sobą zgiełk nowoczesnej aglomeracji, a wewnątrz kompleksu czas staje się pojęciem względnym. Jest tu wszystko, co miasto powinno zawierać, pałace, ogrody, brukowane ulice, warownie, mury obronne, a aktualnie również hotel z restauracją i sklepy. Pałace Nazaries są jego najatrakcyjniejszą budowlą. Składa się ona z trzech części: Mexuar, Palacio de Comares i Palacio de los Leones. Mexuar, gdzie zaczyna się zwiedzanie, odpowiada półpublicznej części pałacu i był zarezerwowany dla rozstrzygania spraw państwowych i sprawiedliwości. Pałac de Comares był oficjalną rezydencją króla. Pałac Lwów natomiast był prywatnym obszarem pałacu, w którym znajdował się harem. Jest to jedyna część Alhambry, w której obowiązuje kontrola czasowego wejścia. Bilet do Alhambry kupuje się według dostępności godzinowej do Pałaców Nasrydów. Mając na bilecie godzinę wejścia, na przykład na 14-stą trzeba się ustawić kilkanaście minut przed wyznaczoną godziną w specjalnej kolejce. Po przekroczeniu progów pałaców możemy w nich zostać, tak jak długo chcemy, choć trasa zwykle odbywa się w niecałą godzinę.
Geometria jest podstawą sztuki arabskiej.
Alhambra została wybudowana w połowie XIII wieku. Jest to okres pełnego Średniowiecza w Europie. Jest to również epoka średniowiecznego optimum klimatycznego – czas ocieplenia w rejonach północnego Atlantyku, które wystąpiło od około 800 do 1300 roku naszej ery. W tych cieplejszych temperaturach wzrasta liczba ludności w Europie, ziemia daje obfite plony, kwitnie handel. Liczne krucjaty do Ziemi Świętej przynoszą do północnej Francji wiedzę dotąd nieznaną w Europie, budowle wielkich katedr gotyckich. Alhambra powstaje w tym samym czasie co kościoły gotyckie. Czyżby ta niezwykła geometria była wiedzą zaczerpniętą ze świętej symetrii filozofii arabskiej? Zaawansowana geometria jest postawą planu budowniczego Alhambry, jak i jej wyszukanych elementów dekoracyjnych: arabesek, fryzów, motywów gipsowych, sklepień i wzorów. Spośród nich wszystkich mozaiki w Alhambrze są najbardziej intrygujące. Chociaż można je zidentyfikować wśród artefaktów stworzonych przez ludzi w niemal każdej kulturze, przeszłej lub teraźniejszej, nikt nie zaprojektował ich i nie wykorzystał z taką umiejętnością, wiedzą i wyrafinowaniem jak rzemieślnicy i artyści pracujący w świecie islamskim. Kluczem do zrozumienia tego zjawiska jest geometria. Istnieje kilka powodów, dla których geometria odegrała ważną rolę w świecie Islamu. Przede wszystkim geometryczne kształty, wzory i konfiguracje zapewniały pożądany poziom abstrakcji. Islam jest religią nie figuratywną, a jego teologowie wybrali geometrię jako medium przekazywania obrazu Boga. Po drugie, geometria była postrzegana jako siła zdolna do jednoczenia domen świeckich i religijnych. Wreszcie, skomplikowana wiedza o właściwościach obiektów geometrycznych, takich jak koła i linie, oraz zaawansowane umiejętności obliczeniowe stały się niezbędne dla rozwoju astronomii. Dokładne obserwacje astronomiczne wykorzystywano do produkcji almanachów i kalendarzy, do pomiaru czasu i jako narzędzie do nawigacji (na morzu i na lądzie, zwłaszcza na dużych pustyniach).
Islam zakazuje interpretacji artystycznej świata ożywionego.
Nie spotkamy w sztuce arabskiej ani postaci ludzkich, ani zwierzęcych. Panują tu przede wszystkim skomplikowane elementy geometryczne, ale też i roślinne oraz pismo arabskie w formie wersetów z Koranu lub poezji. Te misterne ornamenty, z których słynie Alhambra, w większości wykonane są z gipsu, ceramiki i drewna. Dobór materiałów do dekoracji ma za zadanie zwrócić uwagę obserwatora na symboliczny proces przemijania i nietrwałość w czasie. Mukarnas – pochodząca ze starożytnej Persji dekoracja sklepień, okien i kolumn, która przypomina warstwowość stalaktytów w jaskiniach, kryształowa mozaika jedyna zachowana w obrębie pałacu i rzeźbione w drewnie sklepienie w obrębie Patio de los Leones są kulminacją artystyczną arabskiej dynastii Nasrydów. Do zwieńczenia artystycznego wykonanych przez człowieka dekoracji użyto żywiołu wody. Nieruchomo stojące tafle przeźroczystych sadzawek i kameralne fontanny są próbą ożenienia świata materialnego z pozazmysłowym. Mają one za zadanie odbijać jak w lustrze często niewidoczny dla naszych oczu obraz świata i wszechświata. Woda w kulturze arabskiej jest odpowiednikiem procesu oczyszczania. Oczka wodne i fontanny arabskie często z motywem czterech odchodzących od centrum kanałów wodnych, symbolizują cztery święte rzeki: Eufrat, Tygrys, Nil i Amu-daria. Płyną one, jak podaje Koran w pierwszym z siedmiu rajów, według wierzeń arabskich. W Alhambrze nie brakuje tajemnic. Rzeźby lwów na placu Patio de los Leones posiadają inskrypcje nawiązujące do tradycji żydowskich i do świątyni Salomona w Jerozolimie. Sama budowla jest zegarem słonecznym, skonstruowanym w ten sposób, żeby słońce oświetlało komnaty według pory dnia. Cała Alhambra to subtelny świat symboli, metafizyki i przemijania. Potężna i mocno ciosana z zewnątrz kryje w swoich wnętrzach wyrafinowany świat minionych epok, delikatny, a jednak trwający do dziś.
Dlaczego Alhambra jest tak wyjątkowa?
Ogrom kompleksu, jak i stopień zakonserwowania jej elementów jest wyjątkowym zjawiskiem w Europie. Kompilacja warunków meteorologicznych oraz szczęśliwe wypadki historii, spowodowały niewielki uszczerbek obiektu z punktu widzenia czasu. Wojna o niepodległość pomiędzy Hiszpanią a Francją była okresem w historii Hiszpanii, gdzie nastąpiło największe zniszczenie jej dziedzictwa artystycznego. Mimo wielu kradzieży dokonanych przez wojska francuskie, generałowie stacjonujący w Alhambrze docenili wartość miejsca i zaopiekowali się obiektem. Wojsko francuskie odbudowało wiele podupadłych budowli wewnątrz kompleksu, pielęgnując jego rozległe ogrody lepiej niż sami Hiszpanie parę wieków wcześniej. Po przegranej Francuzów, podczas cofania się ich wojsk i towarzyszących mu eksplozji, jedna z nich wycelowana została w kierunku pałaców Nasrydów. Gdyby nie niepełnosprawny żołnierz José García, który heroicznie rzucił się w kierunku rozpalonego lontu pocisku, gasząc go swoim własnym ciałem, dziś nie pozostałoby nic ze słodkich wzruszeń nad piękną sztuką dynastii Nasrydów. Bohaterowi temu wystawiona jest tablica dziękczynna, którą można podziwiać w samym pałacu do dziś. Ochrona zabytku po zmianie władzy z francuskiej na hiszpańską zaowocowała pracami renowacyjnymi i odbudową wielu zniszczonych budowli. Dziś wszystkie części Alhambry są pieczołowicie pielęgnowane, pozwalając przenieść się z łatwością wyobraźnią do czasów, kiedy półwyspem rządzili Arabowie. Jest to podróż magiczna, do początków tego, co zostało zapomniane, do sztuki arabskiej pełnej mistycznego symbolizmu, która stała się inspiracją artystów z półwyspu, jak i ze świata. Alhambra jest jedną z wielu części układanki do zrozumienia współczesnej Hiszpanii, Hiszpanii, która kiedyś była królestwem arabskim.
